Het dreigde dit jaar bijna niet te lukken. En om het toch te doen, doen we een concessie. “Dan toch maar één concessie”, dacht ik bij mezelf.
Het gaat over
de diensten in de Stille Week. Nadat ik in mijn eerste twee jaar in Baflo samen
met de toenmalige liturgiecommissie alle diensten in de Stille Week had gedaan,
kwam ik vorig jaar bij het invullen van het kerkrooster van 2021 tot de gedachte
om dan twee i.p.v. alle vijf diensten te gaan doen. Zodat ik wat meer tijd voor
pastorale contacten zou hebben. Want die vraag was er ook, meer tijd voor
pastoraat. Maar vervolgens bleek dat er geen andere voorgangers beschikbaar zijn
die Witte Donderdag en Goede Vrijdag kunnen invullen. En wat doe je dan? Als
kerkenraad kregen we deze vraag terug. De vraag legde de verschillen vanuit de
christelijke tradities bloot. Binnen onze huidige gemeente is het de traditie om
de hele reeks van vijf diensten te vieren maar als je hierin moet kiezen waar
leg je dan het gewicht? Van oorsprong werd binnen de gereformeerde traditie
Palmpasen, Goede Vrijdag en Paasmorgen gevierd. De vieringen op Witte Donderdag
en Stille Zaterdag kent haar wortels vanuit de hervormde traditie. Gezien de
kerkenraadsleden op dit moment allemaal van oorsprong uit de gereformeerde
traditie komen werd het helder dat de betekenis van de andere diensten niet zo
bekend was. Ik herkende dit, op basis van andere gesprekken met gemeenteleden
maar ook vanuit mezelf. Ook mijn oorsprong ligt in de gereformeerde traditie. De
betekenis van Witte Donderdag en Stille Zaterdag heb ik pas 10 jaar geleden echt
leren kennen. Het bijwonen van deze vieringen heeft toen diepe indruk op mij
gemaakt. De symboliek van de vijf diensten in haar geheel staan voor de geboorte
van het christelijk geloof. Ik herinner me het nog goed; de eerste keer en het
volkomen onvoorbereid bijwonen van een dienst op Witte Donderdag in de
Martinikerk in Groningen. Ik vond het allemaal prachtig maar begreep niets van
de context. Twee jaar later ervoer ik mijn eerste Stille Zaterdag in een dienst
van Sybrand van Dijk als een moment van thuiskomen in mijn geloof. Een ervaring
die mij zeer doet hechten aan de dienst van Stille Zaterdag.
Maar waar staan al die diensten dan voor? Ik leg het met eigen woorden aan u voor. De Stille Week begint al met Palmpasen. De intrede van Jezus op een ezel te Jeruzalem. Het loopt dan tegen Pesach. De joden verzamelen zich in Jeruzalem om met elkaar de bevrijding uit Egypte te vieren. Zo ook Jezus en zijn discipelen. Jezus, is dan al drie jaar actief en heeft een schare mensen om zich heen verzameld. T.g.v. de onderdrukking door het Romeinse Rijk is onder veel joodse mensen het verlangen naar bevrijding gegroeid. Vanuit dit verlangen en geloof wordt Jezus met de woorden “Hosanna voor de Zoon van David! Gezegend hij die komt in de Naam van de Heer” Jeruzalem binnen gehaald. Jezus doet dit niet voor niets op een ezel. Als jood weet Jezus dat vooral de farizeeërs en de Schriftgeleerden de woorden en beelden uit het oude testament kennen. Door op een onbereden ezel te gaan zitten raakt Jezus aan de woorden van de profeet Zacharia 9:9 “Juich Sion, Jeruzalem, schreeuw het uit van vreugde! Je koning is in aantocht, bekleed met gerechtigheid en zege. Nederig komt hij aanrijden op een ezel, op een hengstveulen, het jong van een ezelin”. Door op een ezel Jeruzalem binnen te gaan laat Jezus zien dat hij de ware koning van Sion is. De koning van Sion is God zelf. Jezus, laat hiermee zien dat hij als koning van Sion, als God zelf terugkeert naar Sion. Maar tijdens zijn intocht huilt hij ook. Want Hij weet dat hij ondanks dat hij nu door een menigte wordt toegejuicht er een nog grotere menigte is die hem zal gaan verguizen. Hij is zich zeer bewust van de dreiging van de dood. Palmpasen is dan ook een dienst met twee gezichten. Het is vandaag Hosanna en morgen Kruisigt Hem!
Daarop volgt
de viering van Witte Donderdag. Deze viering staat in het teken van het laatste
avondmaal van Jezus met zijn leerlingen. Tijdens deze maaltijd vinden twee
essentiële gebeurtenissen plaats. Jezus, weet dat de tijd om naar zijn Vader
terug te keren is gekomen. Hij heeft drie jaren met zijn leerlingen opgetrokken
om iets van Gods boodschap aan hen over te dragen. Jezus begint de maaltijd met
het wassen van de voeten van zijn leerlingen. Het wassen kan je zien als zijn
laatste overdrachtelijke lering in nederigheid. Vervolgens deelt hij het brood
en wijn. Op zich is dit een hele gebruikelijke handeling alleen Jezus verbindt
hier op deze avond het delen van brood en wijn aan het geven van zijn lichaam en
bloed als bevrijding aan de mensen. Op deze avond geeft hij de opdracht om hem
hierin te blijven gedenken. 20 eeuwen later doen wij dit nog steeds. Het met
elkaar delen in brood en wijn. Zo ook tijdens de viering op Witte Donderdag. Na
het delen van brood en wijn volgt vaak nog een schriftlezing. Een lezing met
opnieuw de aankondiging van Jezus komende dood, maar ook met de belofte richting
de toekomst. Over de dood heen verkondigt Jezus hier al de komt van de Heilige
Geest. De belofte dat God niet los zal laten; het werk dat Hij ooit is begonnen.
En dan volgt de nacht van het verraad. Judas levert Jezus uit. Jezus wordt gevangengenomen. Hier begint de overgang naar Goede vrijdag. De dag die in het teken staat van Jezus’ veroordeling. De hogepriesters van het Sanhedrin die hem verhoren en vernederen om hem vervolgens naar Pontius Pilates te brengen om hem te veroordelen. Pontius Pilates ziet Jezus’ onschuld maar ook de druk van het volk. Hij laat het volk uiteindelijk kiezen tussen een vrijlating van Barabbas en Jezus. Het volk geeft Barabbas vrijheid en kiest voor Jezus’ dood. Pontius Pilatus wast zijn handen in onschuld. De vernederende en lange weg naar Golgotha volgt. De kruisiging met daarop de dood volgt. De drie uur durende duisternis valt in. Goede Vrijdag staat in het teken van dit gebeuren. De dag waarop we gedenken dat Jezus zijn leven gaf ter bevrijding van onze zonden. Als een lam draagt hij onze zonden de wereld uit. Na het lezen van deze verhalen doven we het licht van de huidige Paaskaars. De dienst eindigt in duisternis.
Na Jezus’ dood
is er weinig tijd om hem te begraven. Het is niet zoals bij ons, dat wij
ongeveer zeven dagen hebben tussen sterven en begraven. De hitte in Israël doet
een lichaam snel vergaan en daarnaast wat toen nog belangrijker was, de Sabbat
met haar Pesachfeest stond voor de deur. Het lichaam van Jezus moest voordien
geborgen zijn. Jozef, een rijke man uit Arimathea bood zijn graf aan. Jezus werd
begraven, daarop volgde de nacht van het waken. Zo beginnen we de dienst van
Stille Zaterdag. In gezamenlijkheid de duisternis met elkaar doorstaan. Als het
donker is en we bang of verdrietig zijn dan helpt het om elkaar verhalen te
vertellen. Dat zie je ook nu hoe we elkaar door de pandemie heen helpen door
elkaar te bellen, te appen, te mailen…elkaar verhalen te vertellen. De dienst
van Stille Zaterdag begint met het vertellen van de verhalen; uit Genesis,
Exodus, Jesaja, Ezechiël …. Verhalen van hoop, van bevrijding, van licht… om
vervolgens toe te gaan naar het Licht. Op Paasmorgen vieren we Jezus opstanding.
Maar Paasmorgen staat voor de ontdekking van Jezus opstanding door mensen, door
Maria, door de leerlingen, door… Dat is wat we op Paasmorgen vieren. Het echte
mysterie van de opstanding vindt echter al eerder plaats, in de nacht van de
Paasnacht. In de duisternis van de nacht ontstaat het licht (net als met kerst).
Na het waken en vertellen van verhalen vieren we in de dienst van
Stille
Zaterdag het ontbranden van het Licht. Op dat moment wordt de nieuwe Paaskaars
voor het eerst aangestoken. Van Sybrand van Dijk had ik gezien om dit ook zo
letterlijk mogelijk te doen. Buiten in het donker van de nacht de nieuwe
Paaskaars aansteken aan het vuur van een vuurkorf die brand. Het brandend vuur
wat ons doet denken aan het vuur van Gods aanwezigheid in de brandende
braamstuik en het vuur van Gods Geest dat door de wereld gaat. De Paaskaars
wordt aangestoken en we geven het licht van dit Licht met kleine kaarsjes aan
elkaar door. In al dit licht zetten we de dienst voort. Het licht schijnt in
de duisternis en de duisternis heeft het niet in haar macht gekregen
(Johannes 1:5). Ook in die dienst delen we het brood en wijn als symbool van
Jezus bevrijdende beweging naar ons mensen. We belijden ons geloof en voor wie
wil kan zijn/haar doop gedenken. Een ritueel dat bij sommigen enige verwarring
of moeite geeft. Soms wordt het gedenken van de doop ervaren als een soort
schending van de doop. Maar tijdens het ritueel van het gedenken word je
natuurlijk niet opnieuw gedoopt, dat kan helemaal niet. Eénmaal gedoopt, is
gedoopt. Je kan het vergelijken met eenmaal begraven, voor altijd begraven
(tenminste het lichaam wat we begraven). Dit is trouwens wel een beetje een
bijzondere uitspraak voor in de nacht van de opstanding. Maar wat ik ermee wil
zeggen is dat, als wij de doden gedenken dat we ze dan ook niet opnieuw
begraven. Als we onze doop gedenken dan dopen we niet opnieuw. In die zin kan je
het gedenken van de doop wel vergelijken met het gedenken van de doden en dat
kunnen we zo vaak doen als dat we behoefte aan hebben. Op zich is dit wel een
fraai vergelijk want de doop, het door het water heen gaan, wordt ook wel
vergeleken met het door de dood heengaan. Het oude leven leggen we af en het
nieuwe leven omarmen we. Dat is wat er gebeurt in de doop maar ook in de dood en
opstanding. Daarom is de doopgedachtenis ook zo op haar plaats in de dienst van
Stille Zaterdag. De nacht van de doortocht door de dood naar het mysterie van de
opstanding. Tijdens deze gedachtenis geeft de voorganger je persoonlijk met
doopwater een kruisje op het voorhoofd en spreekt een zegen over je uit. Een
zegen om gedragen te worden door Hem die je heeft bevrijd en je door de
duisternis naar het licht toe leidt.
En dan komt
Paasmorgen. Zoals ik zojuist al zei, Maria, de leerlingen, ze ontdekken het
grote wonder. Hij is waarlijk opgestaan, Halleluja. Dat vieren we al
jaren in grote vertrouwdheid met elkaar.
Dit jaar doen we dus één concessie. Op Witte Donderdag nodigen we u uit om de dienst van Winsum of een ander dorp naar eigen keuze mee te vieren. Jammer, maar het is niet anders. En een schrale troost: het Heilig Avondmaal is online lastiger te vieren. Goede Vrijdag doe ik zoals het nu lijkt samen met Henk Veenstra en voor Stille Zaterdag en Paasmorgen had ik mij al op het rooster gezet. En wees vast voor volgend jaar gerust. Op het kerkrooster voor 2022, toevallig vorige week weer ingevuld, heb ik mezelf er nu m.u.v. Palmpasen weer voor alle diensten opgezet. Hopelijk kunnen we de Stille Week dan weer volledig zonder coronamaatregelingen met elkaar vieren.
Ik wens u een goede tijd toe, onderweg naar Pasen.
Hartelijke groet, Marleen Stokroos